Tijdens de tweede WINNER-conferentie (van 26 tot en met 28 oktober 2021), komen de vele facetten van onderwijs- en onderzoekssamenwerking tussen Nederland en Indonesië aan bod. Vooral op het gebied van toerisme, watermanagement en landbouw werkt het Nederlandse hbo samen met Indonesische partners. Of het om ‘living labs’ of ‘pressure cookers’ gaat, de lokale vraag ligt steeds aan de basis van praktijkgericht onderzoek zoals deze drie voorbeelden illustreren.
Tien nieuwe Bali’s
“Bij CELTH hebben we het over bewuste bestemmingen, waar lasten in balans zijn met lusten. Hoe kun je er geld aan verdienen zonder dat het ten koste gaat van de mooie natuur en de lokale gemeenschappen? Oftewel: hoe krijg je toerisme in balans?” Die vraag stelt Jasper Heslinga, docent-onderzoeker bij NHL Stenden en programmamanager van CELTH (Centre of Expertise Leisure, Tourism and Hospitality), waarin naast NHL Stenden ook Breda University of Applied Sciences en HZ University of Applied Sciences samenwerken. Toen de Indonesische overheid het plan lanceerde om ‘tien nieuwe Bali’s’ te creëren, ging er bij het team van CELTH een bel rinkelen. 
Want juist vanuit de gedachte van ‘duurzaam toerisme’ zouden Nederlandse hbo-instellingen een bijdrage aan de Indonesische toeristische ambitie kunnen leveren. Als een van de ‘nieuwe Bali’s’ was het Tobameer aangewezen, een groot kratermeer in Noord-Sumatra. Jasper: “Het is zo’n mooi gebied. Als dat op de ‘Bali-manier’ ontwikkeld zou worden dan zou dat ecosysteem zomaar naar de knoppen kunnen gaan.” Kan Toba niet juist duurzaam ontwikkeld worden, zodat de lokale boer ook van het toerisme kan profiteren? Met die vraag besloot CELTH om rondom het Tobameer een living lab op te zetten en praktijkgericht onderzoek in te zetten voor duurzame ontwikkeling op Noord-Sumatra.
Jasper: “Normaal gesproken komt een onderzoeker kijken hoe het gaat en schrijft hij dan een rapport. Met dit living lab draaien wij het om: we gaan actief aan de slag met het probleemoplossend vermogen van studenten, ondernemers en lokale bestuurders. In maart 2020 hebben we geïnventariseerd welke thema’s onderzocht moeten worden. Een van de thema’s die naar boven kwam was ‘human capital’. Hoe kunnen lokale ondernemers op een duurzame manier een boterham blijven verdienen aan toerisme. Inmiddels gaan Nederlandse studenten van de CELTH-hogescholen, samen met Indonesische studenten aan de slag om lokale problemen op te lossen. Jasper: “Een van de cases die we nu bestuderen gaat over plastic en afvalmanagement. Toevallig hebben we binnen NHL Stenden een lectoraat over sustainable plastics. Daar proberen we dan meteen een lijntje naartoe te leggen.”
Poldersucces in Semarang
Lange tijd werd het Nederlandse ‘poldermodel’ - in de betekenis van ‘consensusmodel - wereldwijd uitgedragen. Bij de Hogeschool Rotterdam doen ze het anders: zij exporteren de polder naar Indonesië. Rick Heikoop (docent Watermanagement aan de Hogeschool Rotterdam) is de drijvende kracht achter deze samenwerking met de UNISSULA universiteit in Semarang. Rick vertelt: “Semarang was een stad die heel vaak overstroomde. Bijna 20 jaar geleden is een samenwerking gestart tussen het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard en de stad Semarang. Nu is er bij Semarang en de Banger-rivier een poldersysteem aangelegd met een gemaal. Mijn studenten gaan regelmatig naar Semarang om voor het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard onderzoek te toen. Ze doen dit in nauwe samenwerking met de UNISSULA universiteit en studenten van deze universiteit, zodat er echt sprake is van samenwerking en wederzijdse kennisoverdracht. De Nederlandse studenten hebben kennis van watermanagement en de Indonesische studenten kennen het gebied en spreken de taal zo kunnen ze elkaar goed aanvullen”.
Inmiddels is er een levendige uitwisseling van studenten die over en weer studeren en onderzoek doen. Het leukst vindt Rick de ‘pressure cooker’, een korte intensieve samenwerking tussen Nederlandse en Indonesische studenten om een concreet probleem op te lossen. De problematiek in Indonesië en Nederland is volgens Heikoop goed vergelijkbaar. Rick: “De noordkust van Java zakt langzaam als gevolg van grondwateronttrekking. Grote delen van Noord-Java overstromen bij vloed, zelfs als het niet regent en stormt, want ze hebben daar geen zeedijk. De problematiek wordt de komende jaren alleen maar erger dus er moeten allerlei maatregelen worden genomen om de kust te verdedigen om het gebied droog te houden.” Het mooie van dit specifieke project is dat een groot deel van het historische centrum van Semarang inmiddels droog is. Rick: “Toen ik er in 2010 voor het eerst kwam, stonden veel historische gebouwen op instorten. Nu worden er weer allemaal investeringen gedaan om de stad aantrekkelijk te maken.” Inmiddels heeft Rick ondervonden dat je om een polder aan te leggen, toch altijd ook wat ‘poldermodel’ nodig hebt. “Een polder creëren is geen eenmalige ingreep, je moet constant onderhoud doen. Het vereist beheer, financiering, belastingen en draagvlak in de maatschappij. Het is geen brug die je neerzet en hop klaar. Je kunt ook niet zomaar een waterschapsheffing gaan opleggen als het concept niet gedragen wordt in de samenleving.”
Digitaal onderwijs voor boeren
Het idee voor een ‘Digital Farmer Fields School’ ontstond in Sierra Leone, waar tijdens de ebolapandemie behoefte was aan digitale training van boeren om hen een Fair Trade-certificering te kunnen geven. Vanwege ebola kon dat niet live, en dus ontstond het idee voor een digitale training. Met de kennis die Loes Witteveen heeft op het vlak van communicatie, participatie en sociaal ecologisch leren (Van Hall Larenstein University of Applied Sciences) werd die ‘Digital Farmer Field School’ van onderop vormgegeven, door de cacaoproducenten die het platform gaan gebruiken en lokale landbouwadviseurs die het platform moeten ontwerpen en beheren. Het concept wordt inmiddels ook uitgerold op Sulawesi. Loes: “Als gevolg van klimaatverandering moeten veel boeren op Sulawesi de overstap maken van koffieteelt naar tuinbouw, met name naar uien. Om die overstap goed te kunnen maken, is er kennis nodig. Lokaal maken mensen zich bijvoorbeeld zorgen om hun gezondheid. Boeren en lokale overheden delen de zorg dat de pesticiden die nodig zijn voor de uienteelt, de rivieren vervuilen.” Net als eerder in Sierra Leona, faciliteert Loes de samenwerking en de specifieke training die beide nodig zijn om een ‘Digital Farmer Field School’ voor lokale boeren te ontwerpen. “Zomaar een website beginnen en daar informatie op gooien, heeft totaal geen zin als dit niet aansluit bij de wensen van de gebruikers. Wat wij in Sulawesi doen, bouwt voort op een relatie met oud-studenten die nu werkzaam zijn bij de Universiteit Muhammadiyah Enrekang en bij het Institut Teknologi Bandung waarmee we altijd contact hebben gehouden.” Waarom internationale samenwerking belangrijk is? Loes vindt het cruciaal dat Nederlandse hbo-studenten een reëel beeld van de wereld krijgen. “Dat cultuur en traditie ertoe doen. En dat landbouwsamenwerking altijd meerlagig is: het gaat niet alleen over koffie of uien, maar ook over herkennen en respecteren van lokale configuraties en slim samenwerken.”
WINNER 2021: innovatie voor SDG’s
Van 26 tot 28 oktober 2021 vindt de tweede (online) editie plaats van de Indonesisch-Nederlandse onderwijs- en onderzoeksconferentie (WINNER). Het thema van 2021 is ‘Innovatie voor de Sustainable Development Goals: onderwijs- en onderzoekssamenwerking voor de toekomst’. Indonesië en Nederland hebben talloze raakvlakken op het gebied van onderzoek en onderwijs. De WINNER-conferentie wil deze samenwerking versterken en verder uitbreiden. De online WINNER-conferentie omvat bijdragen van de Ministers van Onderwijs van Indonesië en Nederland, Minister Nadiem Anwar Makarim en Minister Ingrid van Engelshoven; keynote speeches van baanbrekende wetenschappers, bijdragen van onderzoekers, onderwijsspecialisten, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en NGO’s en volop gelegenheid tot netwerken via een speciale online netwerk-tool. Geïnteresseerden worden van harte uitgenodigd om online deel te nemen aan de conferentie.
Bronvermelding: foto Tobameer, foto Digital Farmer Fields School